Nr 2

Droga do czystego powietrza

5 – 9 grudnia 1952 r. – Wielki londyński smog ze spalin pochodzących z pieców i samochodów zabija 4 tys. osób. W następnych miesiącach na choroby układu oddechowego lub układu krążenia umiera kolejnych 8 tys. osób.

Lato 1956 r. – Brytyjski parlament uchwala Clean Air Act, pierwszy na świecie dokument prawny regulujący kwestie spalania paliw stałych. Wyznacza on m.in. obszary, na których całkowicie zabronione są paliwa dymiące. To dlatego kominki w Wielkiej Brytanii są dziś na gaz.

Druga połowa lat 70. XX w. – Konserwatorzy zabytków w Krakowie alarmują, że kwaśne deszcze niszczą najcenniejsze budynki historyczne. Zanieczyszczenia deformują rzeźby i wnikają w tynki, powodując ich kruszenie. Za winowajców uznaje się kombinat w Nowej Hucie, hutę aluminium w Skawinie i domowe piece na węgiel.

7 stycznia 1981 r. – Na fali żądań ludzi związanych z pierwszą Solidarnością, dzięki działaniom profesora Władysława Grodzińskiego (Polski Klub Ekologiczny) oraz naciskom prezydenta Krakowa Józefa Gajewicza huta aluminium w Skawinie, której okolice stały się obszarem ekologicznej katastrofy, zostaje zamknięta.

Zima 1982 r. – W Dublinie z powodu tzw. epizodu smogowego umierają dziesiątki ludzi. W ciągu następnej dekady w Irlandii dochodzi do prawdziwej katastrofy smogowej. Zimą stężenia pyłów sięgają tam 2000 mikrogramów (obecnie dopuszczana prawem unijnym norma to 50 mikrogramów). Ze względów ekonomicznych większość ludzi ogrzewa domy węglem niskiej jakości.

Lato 1990 r. – W Dublinie wprowadzony zostaje zakaz ogrzewania budynków węglem. W ciągu kilku lat dwukrotnie spada liczba osób z chorobami układu krążenia. W 1995 r. sprzedaż detaliczna węgla w Irlandii jest o połowę mniejsza niż pięć lat wcześniej – Irlandczykom nadal jest ciepło.

Pierwsza połowa lat 90. XX w. – Mieszkańcy Krakowa zamieniają swoje piece węglowe na piece elektryczne. Inwestycjom sprzyja program wykorzystujący m.in. fundusze amerykańskie. Właściciele domów w okolicach Bielska­‑Białej masowo wymieniają piece węglowe na gazowe. Jest czyściej i wygodniej.

1 maja 2004 r. – Polska wstępuje do Unii Europejskiej. Likwidacji ulegają przepisy regulujące jakość sprzedawanych detalicznie paliw węglowych. W składach węgla pojawiają się zakazane wcześniej (ze względu na katastrofalnie wysoki udział pyłów i siarki) muły, floty i miały węglowe. Drobny węgiel zyskuje miano ekogroszku. Stężenia pyłów nad polskimi miastami zaczynają gwałtownie rosnąć. Polska niweluje stare przepisy i obiecuje wprowadzić nowe. Nie robi tego jednak do dziś.

Pierwsza dekada XXI w. – Polacy coraz częściej wymieniają piece gazowe i elektryczne na piece węglowe. Prąd i gaz podrożały, ekonomiczniej jest ogrzewać węglem, zwłaszcza odpadami węglowymi, tańszymi trzy  lub czterokrotnie od jakościowego węgla.

2009 r. – W życie wchodzi odświeżona unijna dyrektywa Ecodesign określajaca standardy energetyczne i emisyjne dla budynków oraz urządzeń. Zgodnie z nią po 2023 r. na obszarze Unii Europejskiej nie będzie wolno sprzedawać kotłów węglowych klasy niższej niż Ecodesign (wyższej niż obecnie najwyższa klasa 5).

Jesień 2012 r. – W Krakowie rozpoczyna działalność Krakowski Alarm Smogowy. Założyciele ruchu mają dość wszechobecnego ignorowania problemu, o którym inspektorzy ochrony środowiska alarmują od blisko dekady. W kolejnych miesiącach na ulicach pojawiają się reklamy zewnętrzne informujące o kłopotach związanych z zanieczyszczeniem powietrza. Manifestują mieszkańcy, którzy zrozumieli, że ich problemy zdrowotne będą się tylko pogłębiać. Prezydent Krakowa wspiera ideę, ale zastrzega, że nie widzi alternatywy dla ogrzewających domy węglem, ponieważ miasto nie ma pieniędzy na zapewnienie im innego źródła ciepła.

25 listopada 2013 r. – Sejmik Małopolski przyjmuje pierwszą w Polsce uchwałę antysmogową, która zakazuje w Krakowie ogrzewania węglem od 2018 roku. Niestety latem 2014 r. uchwała zostaje uchylona przez sąd wojewódzki, a potem przez Naczelny Sąd Administracyjny – ustawa bazowa jest nieprecyzyjna.

Kwiecień 2015 r. – Krakowskie Miejskie Przedsiębiorstwo Oczyszczania przeprowadza eksperyment – regularnie polewa i czyści najważniejszą arterię miejską. Poziom zapylenia w ciągu dnia spada. Od tego czasu regułą staje się polewanie ulic, by ograniczyć ilość zanieczyszczeń wzbijanych przez auta na ulicach miasta.

Sierpień 2015 r. – Sejm przyjmuje poprawione przepisy prawa środowiskowego, co pozwala na precyzyjne określenie, jakie paliwa i urządzenia są dozwolone na danych obszarach. To wielki dzień dla posła Tadeusza Arkita z Małopolski, który przez rok forsował zmianę przepisów. Niestety nie udaje się utworzyć podobnych rozwiązań ograniczających ruch samochodowy również silnie zanieczyszczający powietrze. Auta to obok pieców główny truciciel polskich miast. W październiku prezydent Andrzej Duda podpisuje ustawę, która nie oznacza jednak zakazu sprzedaży najgorszych gatunków węgla.

Grudzień 2015 r. – Sejmik po raz drugi przyjmuje uchwałę antysmogową dla Krakowa (bazując na nowych przepisach) i zapowiada podobny dokument dla całego województwa. Ma on dotyczyć jakości pieców i węgla używanego do ogrzewania domów. W Krakowie już wiadomo, że trzeba zlikwidować ok. 30 tys. pieców.

Grudzień 2016 r. – Z badań opinii społecznej wynika, że Brytyjczycy chcą kolejnego zaostrzenia Clean Air Act. Są przekonani, że obecny poziom zanieczyszczeń źle wpływa na ich zdrowie.

Grudzień 2016 r. – W Krakowie do likwidacji pozostało ok. 16 tys. pieców węglowych. Mieszkańcy złożyli już 8 tys. wniosków o dotację. Z 5,6 tys. z tych osób miasto zawarło umowy. W hipermarketach trwają wielkie wyprzedaże pieców starej generacji.

Kwiecień 2017 r. – Sejmik Województwa Opolskiego postanawia wykluczyć z rynku floty i muły oraz węgiel brunatny. Przygotowuje projekt uchwały antysmogowej, którą chce wdrożyć do maja 2018 r.

Czerwiec 2017 r. – Samorząd województwa wielkopolskiego oddaje do konsultacji uchwałę antysmogową dotyczącą swojego obszaru. Planuje ją przyjąć jesienią tego roku.

1 lipca 2017 r. – Na terenie Małopolski zaczyna obowiązywać uchwała antysmogowa. Do sprzedaży na obszarze województwa nie dopuszcza się mułów ani flotów; w domach nie można montować piecy węglowych poniżej 5 klasy (w laboratorium emitują 10–20 razy mniej zanieczyszczeń niż klasyczny piec, do którego można wrzucić wszystko).

Sierpień 2017 r. – Krakowskie MPO kupuje specjalny odkurzacz do ulic Starego Miasta. Ma on pomóc ograniczyć wzbijanie się pyłów. Państwowa spółka energetyczno­‑górnicza PGG ogłasza koniec sprzedaży detalicznej flotów i mułów węglowych. Znalazła na nie nabywcę, który spali je w bezpiecznych warunkach. Wszyscy czekają, co zrobią inne spółki węglowe: JSW czy Tauron.

18 sierpnia 2017 r. – Koniec konsultacji społecznych dotyczących uchwały antysmogowej w województwie mazowieckim.

1 września 2017 r. – Województwo śląskie ma działającą uchwałę antysmogową. W ciągu dekady chce zlikwidować najbardziej szkodliwe piece klas niższych niż 5. Dziś funkcjonuje ich w regionie ok. 700 tys. To wiel‑
kie wyzwanie dla samorządu.

1 września 2019 r. – Po tym dniu w Krakowie nie będzie można ogrzewać domów węglem ani drewnem, (ani w piecach, ani w kominkach). Dopuszczalne będą jedynie gaz i lekki olej opałowy.

1 stycznia 2023 r. – W Małopolsce mają ulec likwidacji wszystkie stare piece z wyjątkiem pieców klasy 3 i 4, dla których przewidziano okres przejściowy do końca 2026 r. Do tego czasu kominki mają osiągnąć sprawność cieplną na poziomie co najmniej 80 proc.