2019/Przestrzeń dla sztuki. Ryszard Otręba.

Nie można mówić o polskiej grafice drugiej połowy XX wieku, o jej niezaprzeczalnym światowym sukcesie bez wymienienia dorobku krakowskiego artysty, profesora tutejszej Akademii Sztuk Pięknych Ryszarda Otręby. Co do tego w środowisku krytyków, historyków sztuki i samych artystów panuje pełna zgoda. Wymownym i – rzec można – namacalnym potwierdzeniem tej opinii jest obecność jego prac w zbiorach tak prestiżowych instytucji, jak Muzeum Sztuki Nowoczesnej i Muzeum Guggenheima w Nowym Jorku, Muzeum Wiktorii i Alberta oraz Tate Gallery w Londynie, Kolekcja Gulbenkiana w Lizbonie, National Museum of Modern Art w Tokio czy Muzeum Narodowe w Sztokholmie, o polskich galeriach i muzeach nie wspominając. Do tego dodajmy dziesiątki wystaw indywidualnych i zbiorowych w kraju i praktycznie na całym świecie, funkcję kuratora kilkunastu prezentacji grafiki polskiej za granicą, wieloletnią współpracę z Międzynarodowym Biennale Grafiki w Krakowie (dwukrotnie przewodniczący komitetu organizacyjnego), wreszcie niezliczone nagrody, wyróżnienia i honory, z których wymieńmy jedynie niektóre z ostatnich czasów, jak Nagroda Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego, Grand Prix d’Honneur Międzynarodowego Triennale Grafiki w Krakowie, tytuł Profesora Honorowego krakowskiej ASP czy Nagroda im. Witolda Wojtkiewicza.

Na temat sztuki graficznej Ryszarda Otręby, w której osiągnął absolutne mistrzostwo, istnieje mnóstwo opracowań, analiz, szkiców krytycznych i artykułów. Ich autorzy często podkreślają związek tej twórczości z tragicznymi doświadczeniami Artysty z dzieciństwa, które przypadło na lata wojny. Wydaje się, że to rzeczywiście jeden z najważniejszych kluczy do odczytania dorobku Otręby. Nie jest to wszakże opowieść wprost odnosząca się do tamtych okrutnych czasów. Otręba przemawia bowiem do nas językiem abstrakcji – zwięzłym, czasem wręcz ascetycznym, przemyślanym w każdym detalu, kompozycyjnie perfekcyjnym. Swoje przeżycia zamyka w wysmakowanej estetycznie formie, pozbawionej metafory i narracyjnej figuracji, tak charakterystycznej dla tzw. krakowskiej szkoły grafiki, której przedstawicieli osobiście podziwia. Zarazem jednak to sztuka pulsująca emocją, do bólu osobista, tworzona instynktownie, z wewnętrznej potrzeby katharsis. Tak o tym mówi sam Artysta: „Wiele moich grafik powstało, żeby zadośćuczynić potrzebie tworzenia przeciw rzeczom zewnętrznym, przeciw temu, co jest jedynie przedmiotem estetycznym. To była jedna z szans, aby się wyzwolić – sztuka, w której jest zawarta istota tworzenia. W sztuce odnajduję równowagę, albowiem w tym, co tworzę, jestem cały zawarty, a zarazem »rozładowany«”. I dalej: „Reprezentuję generację programującą świadome działanie artystyczne, wybierającą prostotę, oszczędność i klasyczne elementy tworzywa graficznego. Obrazy skonkretyzowane w rytmicznych i nierzadko symetrycznych układach linii, w niemal geometrycznych płaszczyznach czerni, bieli, szarości są sformułowane w języku sztuki niefiguratywnej. Te swoiste powierzchnie i kształty działają jak muzyka – jej plastyczne, graficzne odpowiedniki tworzą odrębną ekspresję moich grafik”.

Dodać należy, że oryginalność twórczości Otręby polega także na zastosowaniu niezmiernie rzadkiej i trudnej techniki gipsorytu, którą sam po swojemu dopracował, zyskując niemały rozgłos. Dość wspomnieć, że w wydawanych za granicą podręcznikach dla grafików technika ta prezentowana jest jako „metoda Otręby”.

Pisząc o dokonaniach Ryszarda Otręby, trzeba wspomnieć, że grafika artystyczna miała być kiedyś jego zajęciem… ubocznym. Swoje studia w krakowskiej ASP zaczął bowiem w latach 50. na Wydziale Architektury Wnętrz, na którym potem był wykładowcą, pełniąc też przez jakiś czas funkcję prorektora. Olbrzymi dorobek Profesora w dziedzinie projektowania i designu, zarówno teoretyczny, jak i praktyczny, zasługuje jednak na osobne omówienie, na co – niestety – w tym wydawnictwie nie starczyło miejsca.

Projekt „Przestrzeń dla sztuki” realizowany jest w galeriach trzech krakowskich instytucji: Nowohuckiego Centrum Kultury, Akademii Sztuk Pięknych i Agencji Artystycznej GAP przy Uniwersytecie Ekonomicznym. To już siódma odsłona tego projektu, którego inicjatorem i opiekunem jest prof. dr hab. Jerzy Hausner z UE. Celem tego przedsięwzięcia jest przybliżenie szerokiej publiczności najwybitniejszych żyjących polskich artystów i pedagogów, wywodzących się ze środowiska krakowskiego. Dotychczas byli to: Paulin Wojtyna, Janina Kraupe, Janusz Tarabuła, Stefan Gierowski, Leszek Misiak i Franciszek Bunsch.

Jest mi bardzo miło, że w tym roku do tego grona dołącza Profesor Ryszard Otręba, nie tylko znakomity twórca, ale też niezwykła osobowość, człowiek imponujący otwartością i życzliwością.

Kuratorka projektu „Przestrzeń dla sztuki”: Joanna Gościej Lewińska

Przykładowe obrazy Profesora Ryszarda Otręby: