Naturalną cechą przestrzeni jest jej niejednorodność, która z jednej strony wynika, a z drugiej strony prowadzi do zróżnicowań zasobów oraz potencjałów rozwojowych poszczególnych terytoriów. W konsekwencji proces rozwoju społeczno-gospodarczego cechuje się spontaniczną polaryzacją w aglomeracjach, rdzeniach charakteryzujących się lepszymi zasobami, na fundamencie których kształtują się obszary funkcjonalne cechujące się przewagami konkurencyjnymi i będące naturalnymi biegunami wzrostu. Ich otoczenie stanowią obszary pozaaglomeracyjne, które charakteryzują się relatywnie słabszą bazą zasobową, a w konsekwencji niższą dynamiką wzrostu i rozwoju społeczno-gospodarczego. Kierunek, tempo oraz zakres zmian społeczno-gospodarczych tych obszarów w istotnym stopniu determinują relacje z rdzeniami tworzące warunki dla dyfuzji rozwoju. O ile polaryzacja rozwoju w przestrzeni jest konsekwencją spontanicznego oddziaływania rynku, wykorzystującego efekty aglomeracji i efekty skali, to tworzenie warunków dla dyfuzji rozwoju sprzyjającej poprawie sytuacji obszarów otaczających rdzenie, stanowi prawdziwe wyzwanie dla skutecznej interwencji publicznej. Idea sprawiedliwości terytorialnej leży u podstaw działań polityki spójności. Jej dotychczasowa relatywnie niska efektywność, prowadząca do rosnących zróżnicowań przestrzennych poziomu i warunków życia ludności, staje się podstawą dla poszukiwania nowych, bardziej skutecznych paradygmatów teoretycznych oraz ich praktycznej operacjonalizacji. Dotyczy to również relacji obszarów aglomeracyjnych i pozaglomeracyjnych wskazującej na potrzebę odpowiedzialnego rozwoju miast, których cele i priorytety nie mogą ograniczać się jedynie do rozwiązywania wewnętrznych problemów. Ich rozwój musi uwzględniać kształtowanie warunków dla zwiększania zasięgu oddziaływania na obszary otaczające w sposób m.in. ograniczający zakres niekontrolowanej suburbanizacji i wzmacniający wielofunkcyjny rozwój obszarów wiejskich. Powinno to prowadzić do tworzenia warunków dla rozwoju peryferii wstępujących oraz zapewnienia sprawiedliwości społecznej w ujęciu terytorialnym.